Απλά και καθημερινά υλικά για την επιστήμη στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση
Γιατί απλά υλικά για τα πειράματα;
Βασική φιλοσοφία και εκπαιδευτική πρακτική του Εργαστηρίου Φυσικών Επιστημών είναι τα πειράματα με απλά υλικά καθημερινής χρήσης. Τα Εργαστήρια ΦΕ στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, στο Νηπιαγωγείο και ενδεχομένως και για τις πρώτες τάξεις του Γυμνασίου, μοιάζουν περισσότερο με καλά οργανωμένες κουζίνες παρά με Σχολικά εργαστήρια ΦΕ, όπως εκείνα του Λυκείου ή του Πανεπιστημίου. Τα απλά και συνήθη υλικά που χρησιμοποιούμε στα πειράματα και στις κατασκευές είναι συχνά ανακυκλώσιμα ή αξιοποιούμε μια δεύτερη χρήση από τα ήδη διαθέσιμα τριγύρω. Μέσα στις αίθουσες, συχνά υπάρχει η ανάγκη για μια διαφορετική διευθέτηση των θρανίων, ενός χώρου (π.χ. μία ή δυο ντουλάπες) για αποθήκευση των υλικών και αν είναι δυνατόν μιας βρύσης, για την προμήθεια νερού σε όσα πειράματα χρειάζεται, µε νεροχύτη και αποχέτευση. Τα υλικά, καλό θα είναι να αποθηκεύονται σε διάφανα πλαστικά κουτιά (για να βλέπουμε εύκολα τι έχουμε μέσα), αλλά και σε άλλα κουτιά ή χαρτόκουτες. Τα αναλώσιμα (καλαμάκια, συνδετήρες, λαστιχάκια, σελοπέιπ, μονωτικές ταινίες, πλαστελίνες, μανταλάκια κλπ.), όπως και μερικά απλά εργαλεία (ψαλίδια, πενσάκια, σφυράκια κλπ.) θα πρέπει να είναι σε κουτιά (κατά προτίμηση πλαστικά ή σκληρά χαρτονένια), προκειμένου να τα μοιράζονται και να τα διαχειρίζονται εύκολα τα παιδιά στα θρανία [βλ. φωτογραφία]. Τα ανακυκλώσιμα υλικά (πλαστικά μπουκάλια νερού, κεσεδάκια, καπάκια, κουταλάκια, ξυλάκια κλπ.) μπορούν να αποθηκευτούν σε χαρτόκουτες ή σακούλες, αν και τα παιδιά μπορούν να τα φέρνουν περιοδικά στο σχολείο, π.χ. στην αρχή κάθε τριμήνου, εφόσον δεν υπάρχει αρκετός χώρος αποθήκευσης. Ενδεχομένως να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για αποθήκευση και ένας χώρος εκτός σχολικής αίθουσας (μία εσοχή, μια μικρή αποθήκη κλπ.), αλλά κοντά σε αυτή, προκειμένου να είναι εύκολα προσβάσιμα.
Έχει διατυπωθεί και τεκμηριωθεί επαρκώς ο ισχυρισμός ότι τα απλά υλικά για τα πειράματα και τις κατασκευές έχουν πολλά πλεονεκτήματα, όπως τα ακόλουθα:
α) Για τους/τις εκπαιδευτικούς
- Τα υλικά τους είναι γνωστά και πιο «φιλικά» και δε φοβίζουν από πλευράς επικινδυνότητας
- Τα πειράματα με απλά υλικά έχουν γενικά επιτυχή και ασφαλή εκτέλεση, πράγμα το οποίο δίνει μια σιγουριά στους/στις εκπαιδευτικούς
- Τα ειδικά σχεδιασμένα όργανα εισάγουν επιπλέον δυσκολίες στην εξοικείωση των εκπαιδευτικών με αυτά, με αποτέλεσμα να αποφεύγεται ή χρήση τους και ακόμα χειρότερα να μη γίνονται καθόλου πειράματα
β) Για τους μαθητές και τις μαθήτριες
- Με τη χρήση απλών και καθημερινών υλικών τα παιδιά εστιάζουν στο φαινόμενο και όχι στη συσκευή ή τη διάταξη.
- Συχνά τα παιδιά πιστεύουν ότι η «επιτυχία» ενός πειράματος οφείλεται στην περίπλοκη διάταξη και τα ακριβά υλικά. Αντίθετα στα πειράματα με καθημερινά υλικά τα παιδιά συνδέουν την επιστήμη με απλές και καθημερινές καταστάσεις και δραστηριότητες ή ακόμα ξεκινούν από αυτές και πηγαίνουν πάρα πέρα.
- Η χρήση καθημερινών υλικών απομυθοποιεί την επιστήμη και την κάνει καθημερινή δραστηριότητα αναζήτησης και απάντησης ερωτημάτων, απαλλαγμένη από κάθε «πέπλο μυστήριου».
- Έτσι, είναι περισσότερο πιθανό τα παιδιά να αποκτήσουν θετικές στάσεις για τις Φυσικές Επιστήμες.
- Τα ειδικά σχεδιασμένα και σύνθετα όργανα εισάγουν επιπλέον δυσκολίες στη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία μια και συχνά αποτελούν από μόνα τους ειδικό αντικείμενο μελέτης και σπουδής!
- Τα πειράματα με απλά υλικά προσφέρονται και για «δουλειά στο σπίτι» με μορφή σχεδίων εργασίας, όπου τα παιδιά θα ασχοληθούν πιο συστηματικά, αλλά με κατάλληλη καθοδήγηση, και θα εμπλακούν σε μια αναζήτηση της γνώσης για κάτι που θα ξεκινά από καθημερινές ασχολίες, ενδιαφέροντα ή ακόμα προβλήματα και δικά τους ερωτήματα.
- Η απλότητα των υλικών και των διαδικασιών φαίνεται να ενθαρρύνει σημαντικά τους πιο «αδύνατους» μαθητές και τα παιδιά από χαμηλότερα οικονομικά και κοινωνικά στρώματα.
- Τα απλά πειράματα φαίνεται να προβληματίζουν περισσότερο τα παιδιά όταν έρχονται σε σύγκρουση με προϋπάρχουσες ιδέες, αντιλήψεις και ερμηνείες για φαινόμενα και καταστάσεις. (πρβλ. Κουμαράς, 2002).
| «Πιστεύουμε ευκολότερα κάτι το οποίο έχουμε ανακαλύψει οι ίδιοι, παρά κάτι που μάθαμε από άλλους» Pascal |
Τα διδακτικά πακέτα για τις Φυσικές Επιστήμες στο Δημοτικό σχολείο (σχολικά εγχειρίδια) στηρίζονται στην αξιοποίηση πειραμάτων μικρού κόστους και ιδιοκατασκευών των μαθητών. Αυτή η επιλογή παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα:
- Το κάθε παιδί έχει τη δυνατότητα να επαναλάβει τα πειράματα στο σπίτι του εφαρμόζοντας αυτόνομα την διερευνητική προσέγγιση.
- Με αυτόν τον τρόπο ο χρόνος που αφιερώνεται στον πειραματισμό ελευθερώνεται από τα πιεστικά όρια της διδακτικής ώρας, καθώς κάθε μαθητής αφιερώνει στο πείραμα όσον χρόνο επιθυμεί.
- Τα πειράματα μικρού κόστους χαρακτηρίζονται από την απλότητα των υλικών που είναι απαραίτητα, γεγονός που εξασφαλίζει την εύκολη συγκέντρωσή και διαχείρισή τους από τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς.
- Η καθοδήγηση που δίνεται συνήθως στα παιδιά σε αυτά τα πειράματα είναι χαλαρή έτσι, ώστε να έχουν την ελευθερία να δοκιμάσουν διάφορες εναλλακτικές λύσεις και να μάθουν από τις επιτυχίες, αλλά και από τα λάθη τους.
- Τις αποτυχίες και τα λάθη τους, τα ενθαρρύνουμε να τα φέρουν στην τάξη και να τα συζητήσουμε όλοι μαζί, γιατί "το λάθος το παίρνουμε αγκαλιά" και μαθαίνουμε μαζί του!
Τα υλικά για τα πειράματα σε κάθε Φύλλου Εργασίας των σχολικών εγχειριδίων, περιγράφονται αντίστοιχα σε κάθε εισαγωγή κάθε κεφαλαίου στο "Βιβλίο του Δασκάλου της Ε' Δημοτικού" και στο "Βιβλίο του Δασκάλου της Στ' Δημοτικού", κάτω από τις παραγράφους που αναφέρονται στα "Όργανα και Υλικά".
Δείτε εδώ μια ενδιαφέρουσα λίστα υλικών, εργαλείων, οργάνων, και κατασκευών για τις ενότητες της φυσικής των διδακτικών πακέτων της Ε' και Στ' Δημοτικού, από το ΕΚΦΕ Χανίων.
Δείτε παρακάτω 2 αρχεία με μαζεμένα τα υλικά για τα πειράματα των σχολικών εγχειριδίων ΦΕ της Ε΄ και της Στ'
 |
 |
|---|---|
| Απλά Υλικά για πειράματα_Κουμαράς-Πριμεράκης | Απλά Υλικά για πειράματα_Χριστόπουλος (2007) |
Δείτε ακόμα "Κατάλογος οργάνων και συσκευών του Εργαστηρίου Φυσικών Επιστημών" (2002), ΟΕΔΒ και "Πειράματα Φυσικών Επιστημών με υλικά καθημερινής χρήσης" (2000), ΟΕΔΒ. Το κάθε βιβλίο είναι ολόκληρο σε ένα αρχείο .pdf
 |
 |
|---|---|
| Κατάλογος οργάνων και συσκευών του Εργαστηρίου Φυσικών Επιστημών | Πειράματα Φυσικών Επιστημών με υλικά καθημερινής χρήσης |
