Φυτεύουμε φιστίκια αράπικα ... Arachis Hypogaea

Στις αρχές/μέσα του Μάρτη φυτεύουμε σε γλάστρες ή σε παρτέρια φιστίκια αράπικα (Arachis hypogaea) και μαζεύουμε τα φιστίκια στις αρχές/μέσα του Ιούνη

Είναι ένα ενδιαφέρον φυτό για τα παιδιά, αφού τα άνθη του γίνονται φιστίκια μέσα στο έδαφος (φαινόμενο της γεωκαρπίας). Αν ο καιρός είναι καλός και φυτέψουμε τα φιστίκια αρχές Μάρτη σε μικρά σπορία στην τάξη ή σε θερμοκήπιο, προλαβαίνουμε να έχουμε καρπούς τον Ιούνη, πριν κλείσουν τα σχολεία, οπότε τα παιδιά μπορούν να παρακολουθήσουν όλο τον κύκλο του φυτού.

Το ξέρατε ότι στην Νοτιοανατολική Κρήτη και συγκεκριμένα στα χωριά της Ιεράπετρας καλλιεργούνται και παράγονται αράπικα φιστίκια; Καλλιέργειες ξεχασμένες που είχαν περιοριστεί σε πολύ μικρές εκτάσεις μόνο για οικογενειακή κατανάλωση, αρχίζουν σιγά σιγά να επεκτείνονται …

Περιγραφή του φυτού
Η αραχίδα είναι ποώδες μονοετές ή διετές φυτό της οικογένειας των Κυαμοειδών (Fabaceae). Το γένος Αραχίς (επιστ. ονομ. Arachis) περιλαμβάνει εννέα συνολικά είδη, με αντιπροσωπευτικότερο την αραχίδα την υπόγειο ή κοινά αράπικο φιστίκι (στην Κύπρο λέγεται φουστουκούδι).

Έχει όρθιο ή έρποντα βλαστό και εναλλασσόμενα φύλλα, σύνθετα, που έχουν δύο ζεύγη φυλλαρίων. Τα άνθη είναι κίτρινα με κόκκινες ραβδώσεις. Ο καρπός είναι λοβός ή χέδρωπας. Πολλαπλασιάζεται με σπέρματα και ευδοκιμεί σε θερμά κλίματα.

Σχηματίζει μικρού ύψους θάμνους με βλαστούς πολύκλαδους, καλυμμένους πυκνά με επαλλάσσοντα φύλλα που αποτελούνται από δύο ζεύγη ωοειδών φυλλαρίων. Τα άνθη της είναι μασχαλιαία – στηρίζονται σε έναν μακρύ ποδίσκο, ψυχοειδή και το χρώμα τους είναι υποκίτρινο.

Το παράξενο στα φυτά αυτά είναι ότι οι καρποί τους ωριμάζουν μέσα στο έδαφος (φαινόμενο της γεωκαρπίας). Μετά τη γονιμοποίηση των ωαρίων και τον σχηματισμό του καρπού, ο μακρύς ποδίσκος κάμπτεται προς το έδαφος μέσα στο οποίο εισέρχεται τελικά ο καρπός και ωριμάζει. Ο καρπός είναι λοβός αδιάρρηκτος, επιμήκης, κυλινδρόμορφος και περιέχει ένα έως τέσσερα ωοειδή σπέρματα που περιβάλλονται από μια λεπτή κοκκινωπή φλούδα.
Τα σπέρματα αυτά είναι εδώδιμα και είναι γνωστά ως «αράπικα φιστίκια». Περιέχουν σε πολύ υψηλό ποσοστό (40-50%) λιπαρές ουσίες, από τις οποίες παράγεται εδώδιμο έλαιο υψηλής θρεπτικής αξίας, αλλά και ένα είδος βουτύρου. Επίσης καβουρδισμένα τα σπέρματα καταναλώνονται ως ξηροί καρποί, ενώ με κατάλληλη επεξεργασία δίνουν ένα υποκατάστατο του κακάο που χρησιμοποιείται στη ζαχαροπλαστική. Τέλος, τα υποπροϊόντα της κατεργασίας των σπερμάτων θεωρούνται εξαιρετική ζωοτροφή.

Οι αραχίδες είναι φυτά που προτιμούν εδάφη αμμοασβεστο-αργιλώδη, θεωρούνται γι’ αυτό ιδανικές για καλλιέργεια στα φτωχά όξινα εδάφη των χωρών της Νότιας Αμερικής. Η εύκολη ανάπτυξή τους – η βιολογική περίοδος βλάστησης στις τροπικές περιοχές δεν υπερβαίνει τους τρεις με τέσσερις μήνες -, η δυνατότητά τους να καλύπτουν προστατευτικά το χώμα με το πυκνό τους φύλλωμα, το ευρύ ριζικό τους σύστημα που συγκρατεί ισχυρά το χώμα και το γεγονός ότι εμπλουτίζουν το έδαφος με άζωτο είναι τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν οι ερευνητές του Διεθνούς Κέντρου για την Τροπική Γεωργία (CIAT), προκειμένου να αποδείξουν ότι η καλλιέργεια των αραχιδών είναι δυνατόν να εμποδίσει τη διάβρωση και να βελτιώσει την ποιότητα των εδαφών στη Νότια Αμερική. Ήδη χρησιμοποιούνται ως «φυτό κάλυψης» στις μπανανοκαλλιέργειες της Κόστα Ρίκα και στις καφεκαλλιέργειες της Κολομβίας. Η αραχίς η υπόγειος (Arachis hypogaea), είναι το είδος που κύρια καλλιεργείται σε ολόκληρο τον κόσμο και αποδίδει περίπου 17 εκατομμύρια τόνους καρπού ετησίως. Στην Ινδία και σε χώρες της αφρικανικής ηπείρου καλλιεργείται σε μεγάλη έκταση, κυρίως για τα σπέρματά της που περιέχουν έλαιο.

Μακρόχρονη Ιστορία

Το αράπικο φιστίκι πιστεύεται πως κατάγεται από τη Νότια Αμερική. Ένα από τα αρχαιότερα γνωστά τεχνουργήματα που δείχνει την εκτίμηση του ανθρώπου για αυτό είναι κάποιο αγγείο της προκολομβιανής περιόδου το οποίο βρέθηκε στο Περού. Το αγγείο έχει σχήμα αράπικου φιστικιού και είναι επίσης διακοσμημένο με σχέδια που απεικονίζουν τέτοια φιστίκια. Οι Ισπανοί εξερευνητές, οι οποίοι είδαν για πρώτη φορά το αράπικο φιστίκι στη Νότια Αμερική, το έκριναν ως εξαιρετική θρεπτική τροφή για τα ταξίδια τους. Επιστρέφοντας, λοιπόν, έφεραν μερικά φυτά μαζί τους στην Ευρώπη. Οι Ευρωπαίοι το χρησιμοποίησαν και με άλλους τρόπους, ακόμη και ως υποκατάστατο των σπόρων του καφέ.

Αργότερα οι Πορτογάλοι εισήγαγαν το αράπικο φιστίκι στην Αφρική. Εκεί, έγινε γρήγορα αντιληπτό ότι επρόκειτο για μια πολύτιμη πηγή τροφής και ότι μπορούσε να καλλιεργηθεί σε εδάφη τα οποία δεν ήταν αρκετά εύφορα για άλλες καλλιέργειες. Στην πραγματικότητα, οι καλλιέργειες αράπικου φιστικιού εμπλούτιζαν το φτωχό έδαφος προσθέτοντάς του το τόσο αναγκαίο άζωτο. Τελικά, το αράπικο φιστίκι εισάχθηκε από την Αφρική στη Βόρεια Αμερική κατά την περίοδο του δουλεμπορίου

Τη δεκαετία του 1530, το αράπικο φιστίκι ταξίδεψε στην Ινδία και στο Μακάο με τους Πορτογάλους, καθώς και στις Φιλιππίνες με τους Ισπανούς. Κατόπιν, οι έμποροι το εισήγαγαν από αυτές τις χώρες στην Κίνα. Εκεί έγινε δεκτό ως ένα φυτό που μπορούσε να βοηθήσει το έθνος να αντιμετωπίσει το βάρος της πείνας.

Βοτανολόγοι του 18ου αιώνα μελέτησαν τα αράπικα φιστίκια και συμπέραναν πως θα αποτελούσαν άριστη τροφή για τα γουρούνια. Στις αρχές του 19ου αιώνα, καλλιεργούνταν για εμπορικούς σκοπούς στη Νότια Καρολίνα των Ηνωμένων Πολιτειών. Στη διάρκεια του Αμερικανικού Εμφύλιου Πολέμου, ο οποίος άρχισε το 1861, χρησίμευσαν ως τροφή για τους στρατιώτες και των δύο παρατάξεων της σύρραξης.

Ωστόσο, εκείνον τον καιρό πολλοί πίστευαν ότι τα αράπικα φιστίκια ήταν τροφή για τους φτωχούς. Αυτή η άποψη εξηγεί εν μέρει γιατί οι Αμερικανοί αγρότες εκείνης της εποχής δεν τα καλλιεργούσαν εκτεταμένα για ανθρώπινη χρήση. Επιπλέον, πριν την εφεύρεση του ανάλογου μηχανικού εξοπλισμού γύρω στο έτος 1900, η καλλιέργεια αράπικων φιστικιών απαιτούσε πολύ κόπο.

Το 1903 όμως, ο πρωτοπόρος Αμερικανός χημικός γεωργικών προϊόντων Τζορτζ Ουάσινγκτον Κάρβερ είχε ήδη αρχίσει την έρευνά του για νέες χρήσεις του αράπικου φιστικιού. Τελικά ανέπτυξε από αυτό πάνω από 300 προϊόντα, μεταξύ των οποίων αναψυκτικά, καλλυντικά, βαφές, φάρμακα, σαπούνι πλυντηρίου, εντομοκτόνα και τυπογραφικό μελάνι. Ο Κάρβερ σύστησε επίσης στους ντόπιους αγρότες να πάψουν να καλλιεργούν μόνο βαμβάκι, το οποίο εξαντλούσε το χώμα, και να εναλλάσσουν τις καλλιέργειες με αράπικα φιστίκια. Εκείνον τον καιρό, ένα έντομο, ο ανθονόμος, κατέστρεφε τις βαμβακοκαλλιέργειες, πράγμα που έκανε πολλούς αγρότες να ακολουθήσουν τη συμβουλή του Κάρβερ. Με ποιο αποτέλεσμα; Τα αράπικα φιστίκια είχαν τόση επιτυχία ώστε έγιναν κύρια εμπορική καλλιέργεια στις νότιες Ηνωμένες Πολιτείες. Σήμερα, στο Ντόθαν της Αλαμπάμα υπάρχει ένα μνημείο αφιερωμένο στον Κάρβερ. Στη δε πόλη Εντερπράις της Αλαμπάμα έχει ανεγερθεί μάλιστα ένα μνημείο για το έντομο ανθονόμος, εφόσον χάρη στις επιδρομές αυτού του εντόμου υποκινήθηκαν οι αγρότες να καλλιεργήσουν αράπικα φιστίκια.

Σπορά, φύτεμα και καλλιέργεια

Πηγή: 23 Πλουτοφόρα φυτά – Αλέξανδρου Ν. Γεωργακόπουλου – Εν Αθήναις 1930.

Ο καρπός της ψευτοφιστικιάς, τα ψευτοφιστίκια, μοιάζουνε με κουκουλάκια. Στην Αίγυπτο λέγονται σουντάνια, στην Αμερική πινότσα, στην Θεσσαλονίκη κικιρίκια και αλλού φιστίκια της γης ή αράπικα φιστίκια. Τέτοια βλέπει κανείς να πωλούν με τις μπύρες και είναι πολύ ορεκτικά, ψημένα στο φούρνο με αλάτι.
Η γεύση τους έρχεται λίγο με τη γεύση του φουντουκιού και είναι ο καρπός της αραχίδας, που δεν έχει καμιά σχέση με τη φιστικιά το δένδρο. Η αραχίδα (ψευτοφιστικιά) είναι όσπριο όπως το κουκί, ο αρακάς και άλλα, μοιάζει στο χωράφι με χοντρόφυλλο απλωτό τριφύλλι.

Κατάγεται από τη Βραζιλία, όμως καλλιεργείται πολύ στην Νότιο Αμερική, στην Κίνα, στις ανατολικές Ινδίες, στα παράλια της Αφρικής, στην Αλγερία, Αίγυπτο, Μικρά Ασία κ. α.
Εκτός από τα μέρη αυτά προκόβει και στη μεσημβρινή Ευρώπη, δηλαδή στην Ισπανία και στη Σικελία. Η Ισπανική αραχίδα είναι η καλύτερη απ’ όλες γιατί οι σπόροι της ας είναι λίγο μικρότεροι από τα άλλα σόγια, είναι πιο γευστικοί και πιο κατάλληλοι να μπουν αντί για φουντούκια ή αμύγδαλα στους χαλβάδες και στα γλυκά.

Δεν είναι πολλά χρόνια που καλλιέργησαν αραχίδα για δοκιμή στη Σπάρτη, Γύθειο και Καλαμάτα και σήμερα οι επαρχίες αυτές βγάζουν ψευτοφιστίκια. Γενικά η αραχίδα προκόβει στις επαρχίες που γίνεται η πορτοκαλιά, η ελιά και στα νησιά. Με αυτό δε θα πει πως δεν πρέπει να δοκιμαστεί και σ’ άλλες επαρχίες. Αντίθετα, πρέπει η καλλιέργειά της να δοκιμαστεί παντού γιατί είναι καλοκαιρινή και μπορεί να πετύχει και σε βορειότερες επαρχίες σε χωράφια προσηλιακά και ποτιστικά.

Τα ψευτοφιστίκια για να φαγωθούν ξερά, όπως τα καρύδια, πρέπει πρώτα να ψηθούνε με αλάτι. Για να τα φτιάξουν έτσι τα ρίχνουν σε νερό και αμέσως τα βάζουνε σε λαμαρίνες ή ταψιά και τα πασπαλίζουν με τριμμένο αλάτι ρίχνοντας σε 10 οκ. ψευτοφιστίκια 2 ½ oκ. αλάτι. Έτσι αλατισμένα μέσα σε ταψιά τα βάζουμε σε φούρνο ξεθυμασμένο (να μην καίει πολύ) και τ’ αφήνουν ως μισή ώρα, τα βγάζουν όμως ανάμεσα 2 φορές τα ανακατώνουν και πάλι τα ξαναφουρνίζουν για να ψηθούν όσο χρειάζεται. Ψευτοφίστικια φριγμένα, όπως γράφω, ξοδεύονται στο τόπο μας χιλιάδες οκάδες.

Με ψευτοφιστίκια νοθεύουνε την σοκολάτα, φτιάχνουν σουμάδα και κουφέτα ή τα βάζουν στα λουκούμια και σ’ άλλα γλυκά. Καβουρδισμένα και αλεσμένα τα μεταχειρίζονται για καφέ ή για τη νόθεψή του. Τα ψευτοφιστίκια έχουν 32-37% τοις εκατό λάδι φαγώσιμο, πάντα όμως κατώτερο από το ελαιόλαδο. Από ξεφλουδισμένα ψευτοφιστίκια βγάζουν 40% και από αξεφλούδιστα 30% τοις εκατό λάδι. Με το λάδι αυτό στη Γαλλία, Αγγλία και σ’ άλλα μέρη φτιάχνουν εκλεκτά σαπούνια η τα μεταχειρίζονται στα φαγητά, στο φωτισμό και σε άλλες ανάγκες της ζωής. Η Μασσαλία έχει πολλά και μεγάλα εργοστάσια αραχέλαιου που δουλεύουν το χρόνο χιλιάδες τόνους ψευτοφυστίκια. Στα εργοστάσια αυτά, από το άλεσμα και το στύψιμο της αραχίδας μένουν πίτες που αγοράζονται πολύ από τους κτηνοτρόφους γιατί είναι θρεπτική τροφή για τις αγελάδες, πρέπει όμως να δίνεται ανακατωμένη όπως όλες οι ελαιόπιτες με κριθάρι ή βρώμη ή πίτουρα ή σανό κ. ά. Αλλά και οι αραχίδες που μένουν όταν πάρουμε τα φιστίκια κι αυτές είναι τροφή για τα ζώα και θρεπτική σαν το τριφύλλι.

Ένα στρέμμα αραχίδα δίνει περισσότερο από 300 οκ. ξηρά. Η αραχίδα αφήνει πολύ κέρδος και οι γεωργοί έχουν συμφέρον να την καλλιεργούν στα μέρη που προκόβει.

Που καλλιεργείται

Η αραχίδα σπέρνεται την άνοιξη όταν περάσουν οι παγωνιές και σε 20 μέρες φυτρώνει. Και στις 40 μέρες από το φύτρωμά της αρχίζει να βγάζει κάτι μικρούτσικα κίτρινα λουλούδια, σαν του μπιζελιού, που μόλις δέσουν μακραίνει σιγανά σιγανά το κοτσάνι τους και χώνεται στη γη. Εκεί μέσα στο χώμα κρυμμένος ο καρπός μεγαλώνει και ωριμάζει. Την ιδιότητα αυτή της αραχίδας πρέπει να την ξέρουμε για να την σπέρνουμε σε μπόσικα χώματα και να την σκαλίζουμε στην άνθηση και να την παραχώνουμε από λίγο σε κάθε σκάλισμα για να χώνεται ο καρπός της με ευκολία στο χώμα. Η καλλιέργεια της αραχίδας είναι ποτιστική και σπέρνεται σε χωράφια ψαχνά, πλούσια και αφράτα (αμμουδερά).
Σε αμμούδες προκόβει ομοίως μα ο καρπός της θα έχει λιγότερο λάδι. Τα χωράφια που είναι κοντά σε ποτάμι είναι τα πιο καλά για την αραχίδα γιατί λιπαίνονται το χειμώνα με το ξεχείλισμα του ποταμιού.
Σε τέτοια χωράφια και σε βαρικά αμμουδερά μπορεί να καλλιεργηθεί και δίχως να ποτίζεται γιατί κρατούν υγρασία το καλοκαίρι, όμως θα δώσει λιγότερη εσοδεία. Το 1924 στη Γαστούνη της Ηλείας που τα χωράφια είναι πολύ πλούσια και βαριά τα περισσότερα, κατά σύστασή μου ως προϊσταμένου του εκεί εποικισμού, καλλιεργήθηκε από πρόσφυγες και έδωσε περισσότερο από 200 όκ. το στρέμμα ψευτοφιστίκια. Το 1927 καλλιέργησα αραχίδα ομοίως ξηρικιά σε βαρικό και αμμουδερό χωράφι στο Τατόι με τα παιδιά του εκεί Αγροτικού ορφανοτροφείου για διδασκαλία και έκανε καρπό αρκετά μεγάλο. Την ξερική αραχίδα όταν έχουμε νερό την ποτίζουμε το καλοκαίρι στις μεγάλες ζέστες.

Καλλιέργεια σε μικρή έκταση

Στο χωράφι που θα σπείρουμε την αραχίδα από το φθινόπωρο το σκάφτομε δύο τρεις φορές βαθιά ως 1 ½ πιθαμή κάνοντας κατά το Φλεβάρη το τελευταίο σκάψιμο. Κι’ υστέρα από 25 απάνω κάτω μέρες το φουσκίζομε με μπόλικη μισοχωνεμένη κοπριά και το τσαπίζουμε για να παραχωθεί. Την κοπριά που σκορπίσαμε στο χωράφι, πρέπει και συμφέρει να την δυναμώσουμε πασπαλίζοντας την με το χημικό λίπασμα 0-16-0 σε αναλογία 5-10 οκ. λίπασμα για κάθε εκατό οκάδες κοπριά. Κατά τα μέσα του Φλεβάρη ή Μάρτη για τα αμμουδερά χώματα και τα ζεστά μέρη, βγαίνοντας ο Απρίλης για τα ψυχρότερα και βαρικά ποτίζουμε αν είναι ανάγκη το χωράφι που θα βάλουμε αραχίδα και όταν έρθει στο ρόγο του το τσαπίζουμε, το ισιώνουμε και το χωρίζουμε σε ανάλογες βραγιές κάνοντας και τα αυλάκια για να ποτίζονται. Και αμέσως ανοίγουμε στις βραγές ξέβαθες γουβίτσες κάθε δυο πιθαμές σε ίσιες σειρές ως τρεις πιθαμές τη μία από την άλλη. Σε κάθε γουβίτσα ρίχνουμε και από δυο φιστίκια και τα σκεπάζομε με χώμα ως τρία δάχτυλα. Όταν ξεφλουδίσουμε την αραχίδα κι’ ύστερα την σπείρουμε καλύτερα και γρηγορότερα φυτρώνει και λιγότερο σπόρο θέλουμε. Για να φυτέψουμε ένα στρέμμα με ξεφλουδισμένες αραχίδες θέλομε 2 οκάδες και με αξεφλούδιστες 4-6.
Όταν φυτρώσει και ψηλώσει 5 - 6 δάχτυλα της κάνουμε το πρώτο σκάλισμα για να χαλάσουμε τα άγρια χόρτα (ζιζάνια) και την ποτίζουμε και εξακολουθούμε να την ποτίζουμε κάθε 20-30 μέρες και την σκαλίζομε υστέρα από κάθε πότισμα. Στην αρχή δεν πρέπει να τη ποτίζουμε συχνά, όταν όμως δέσει τον καρπό της τα συχνότερα ποτίσματα την ωφελούν. Από τότε που θα αρχίσει η άνθηση ώσπου να δέσει όλος ο καρπός είναι απαραίτητο να την σκαλίζουμε και να την παραχώνουμε από λίγο γύρω στις ρίζες για να χώνεται ο καρπός εύκολα στο χώμα, όταν όμως χωθεί δεν σκαλίζουμε κοντά στις ρίζες για να μην το χαλάσουμε.

Καλλιέργεια σε μεγάλη έκταση

Το χωράφι που θα καλλιεργήσουμε την αραχίδα σε μεγάλη έκταση από το φθινόπωρο ως το Φλεβάρη το οργώνουμε όσο μπορούμε βαθιά 2-3 φορές με ευρωπαϊκό αλέτρι. Κατά το Μάρτη φουσκίζουμε με κοπριά και χημικό λίπασμα 0-16-0 και το οργώνουμε ξέβαθα για να παραχωθεί η κοπριά και το σβαρνίζουμε με σιδερόσβαρνα. Τον Απρίλη νωρίτερα ή αργότερα κατά το μέρος, ποτίζουμε το χωράφι αν δεν έχει ρόγο και του κάνουμε αλαφρό όργωμα με σβάρνισμα και αμέσως σπέρνουμε την αραχίδα, όπως τα κουκιά και τον αραβόσιτο σε σειρές. Ανοίγουμε δηλαδή ίσιες αυλακιές 5-6 δάχτυλα βαθιές με ξύλινο ντόπιο αλέτρι και βάζουμε κάθε δυο πιθαμές από ένα ή δυο ψευτοφιστίκια στην πρώτη αυλακιά, στη δεύτερη δεν ρίχνουμε, δηλαδή στη μια ναι, στην άλλη όχι. Και έτσι η σπορά γίνεται σε ίσιες σειρές και σε κανονική απόσταση. Τελειώνοντας τη σπορά σβαρνίζουμε το χωράφι για να ισιώσει και αποσκεπαστεί ο σπόρος. Και με ξύλινο ντόπιο αλέτρι το χωρίζομε σε βραγιές και κάνουμε τα αυλάκια για να ποτίζεται.
Όσο η αραχίδα έχει λουλούδια της κάνουμε 2-3 ποτίσματα και άλλα τόσα σκαλίσματα. Η αραχίδα ωριμάζει τον Οκτώβριο στα ζεστά μέρη και τον Νοέμβριο στα ψυχρότερα. Όταν κιτρινίσουν τα φύλλα στις περισσότερες ρίζες, τις βγάζουμε όλες και τρυγούμε τον καρπό. Επειδή ήταν χωμένος στο χώμα και είναι λασπωμένος τον πλένουμε πρώτα και υστέρα τον απλώνουμε στον ήλιο να ξεραθεί καλά. Τα ξηραμένα ψευτοφιστίκια τα βάζουμε σε καλάθια των 50 οκ. και τα φυλάγουμε σε αποθήκη, ούτε υγρή ούτε παρά πολύ ξηρή. Μια ρίζα αραχίδα κάνει συνήθως 30-40 ψευτοφιστίκια.

Πλεονεκτήματα

Εμπλουτίζει το έδαφος προσθέτοντάς του το τόσο αναγκαίο άζωτο.
Είναι σημαντική πηγή μαγειρικού λαδιού. Το φιστικέλαιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για μαγείρεμα σε πολύ υψηλές θερμοκρασίες, χωρίς να παίρνει τη μυρωδιά των υλικών που μαγειρεύονται.